Mindfulness: het hele plaatje

Er is een maatschappelijke discussie gaande rondom mindfulness in Nederland. Voor- en tegenstanders discussiëren met elkaar in de media. Aan beide kanten schijnt men niet helemaal in de gaten te hebben wat er wereldwijd gebeurt rondom mindfulness. Waar mindfulness vandaan komt en wat de mogelijkheden zijn. Waarom hebben Google, SAP, Intel en andere internationale organisaties eigen programma’s en wat is de rol van universiteiten als Stanford en Harvard? Is mindfulness nog wel zweverig te noemen? En waarom is het veel meer dan een therapievorm?

Er is de laatste tijd veel te doen rondom mindfulness. In steeds meer tv- en radioprogramma’s, magazines en kranten vraagt men zich af wat het is en waarom het zo’n hype lijkt te zijn. Steeds meer organisaties, scholen, ziekenhuizen en particulieren zetten mindfulness in voor verschillende doeleinden. Journalisten vragen zich af of dit de volgende spirituele beweging is en organisaties die mindfulness aanbieden aan hun personeel worden hardop verdacht gemaakt van eigenbelang bij het inzetten van dit instrument. Schrijfster Paulien Derwoort schreef een artikel in NRCQ waarin ze zich afzette tegen de mindfulness hype en pleitte voor, in haar optiek, meer constructieve maatschappelijke hervormingen.

Afgelopen donderdagavond was het programma Hollandse Zaken geheel gewijd aan mindfulness en gingen voor- en tegenstanders met elkaar in discussie. Presentator Cees Grimbergen deed een poging de mindfulness wereld in beeld te brengen. Met weinig succes helaas. Er missen een aantal wezenlijke onderdelen in de discussie. Zowel in het artikel van Paulien, als in de meeste programma’s wordt met geen woord gerept over de onophoudelijke stroom wetenschappelijk onderzoek die de effecten van mindfulness steeds meer aantonen. Tevens wordt met mindfulness in de discussie gedoeld op de Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) trainingen. Dit zijn trainingen die door de Amerikaanse microbioloog Jon Kabat-Zinn zijn ontwikkeld in de jaren zeventig en die met name worden ingezet bij (dreigende) burn-outs en depressies. Er zijn echter veel meer stromingen en toepassingen naast deze therapeutische variant in de mindfulness. Binnen de GGZ worden de MBSR trainingen overigens met groot succes gegeven aan patiënten en medewerkers. Voor organisaties is ze overigens minder geschikt.

Ook de ontwikkelingen in het internationale bedrijfsleven worden niet meegenomen in de gesprekken. Waarom hebben Google, SAP, Phillips en anderen multinationals mindfulness programma’s voor hun personeel? Dit zijn niet de MBSR programma’s van Kabat-Zinn, maar vertegenwoordigers van een hele andere stroming. Nemen we dan mee dat de meeste gerenommeerde universiteiten in de wereld eigen mindfulness activiteiten hebben, dan wordt het plaatje een stuk completer. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het CCARE (Center for Compassion and Altruism Research and Education) van Stanford, het Oxford Mindfulness Centre en de activiteiten van het Harvard University Center for Wellness. Ook universiteiten als onze eigen Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam, het Radboud in Nijmegen en -aan de andere kant van de wereld- Yeungnam University in Zuid- Korea doen onderzoek naar mindfulness. Professor Bill George van Harvard Business School zegt over meditatie: “De belangrijkste business case voor meditatie is dat je volledig aanwezig bent bij het werk dat je doet. Dat je effectiever wordt als leider, betere beslissingen maakt en veel beter met mensen leert werken”.

Zowel de voor- als tegenstanders in het programma Hollandse zaken leken zich niet bewust van het bovenstaande. Daarom lijkt het me goed ze hier uit te leggen en de discussie breder te trekken. Laten we eerst eens kijken wat mindfulness nu eigenlijk is. De origine van mindfulness zoals wij het kennen ligt niet, zoals in Hollandse Zaken werd aangegeven bij Jon Kabat-Zinn, maar ligt 2500 jaar geleden in een Boeddhistisch geschrift Maha Satipatana Sutra, vrijvertaald: “De grote mindfulness lezing”. In deze lezing omschrijft Boeddha mindfulness in al haar vormen en later werd dit meegenomen in verschillende boeddhistische scholen als Zen-, Tibetaans- en Theravada boeddhisme. (Uit deze laatste komt de inmiddels wereldwijd beroemde Vipassana meditatie voort). Mindfulness is in haar oorspronkelijke versie een staat van zijn. Door mindfulness meditatievormen (lopend, zittend en liggend) te beoefenen ontwikkelt de beoefenaar mindfulness. Dat wil zeggen: leven in het moment, een bepaalde mate van oordeelvrijheid, met krachtige aandacht voor alles in zichzelf en rondom. Met een enorme toename van levenskwaliteit als gevolg. Ik heb zelf twee jaar in Azië gewoond en daar allerlei boeddhistische monniken en nonnen ontmoet. In de meditatiecentra waar ik beoefende, kwam ik meesters tegen die bovenstaande staat van zijn op een ongelofelijke manier belichaamden. Zij zijn de meest aandachtige, gelukkige, wijze en bewuste mensen die ik ooit heb ontmoet.

Naast Kabat-Zinn kwam er in de jaren zeventig en tachtig een grote groep westerse leraren en inspirators naar het Oosten om meditatievormen te bestuderen en beoefenen. Een aantal van deze bekende leraren zijn Jack Kornfield, Joseph Goldstein, Sharon Salzberg, Phillipe Goldin (later Stanford professor) en vele anderen. Aziatische leraren vonden hun weg naar het Westen. Met name in Californië is een enorme groep neergestreken, maar ook in Europa vestigden zich leraren als de Vietnamese zenleraar Thich Nath Hanh en (door de Chinese bezetting) meer en meer Tibetaanse lama’s.

Laten we mindfulness eens los van de boeddhistische context maken. Wat betekent het woord eigenlijk? ‘To do something mindfully’ betekent dat je iets met aandacht doet. Wat dat betreft is mindfulness dus alles wat met aandacht gebeurt. Ook yoga is een belangrijke mindfulness training. De MBSR cursus van Kabat-Zinn bevat een aantal elementen van yoga zoals de lichaamsscan, ademhalingsoefeningen en enkele houdingen. Naast yoga kun je van alles mindful –met aandacht- doen, sporten, eten, spreken en lezen. Daarmee verdiep je de kwaliteit en het effect van de bezigheid. Ook verdedigingskunsten als Chi Gong, Tai Chi en het Japanse Samurai draaien om mindfulness. De mate waarin je echter mindful kunt zijn komt door training: meditatietraining welteverstaan. Mindfulness meditatievormen helpen hierbij. Het oorspronkelijke boeddhistische woord voor meditatie is ‘bhavana‘, het geen zoveel wil zeggen als: cultiveren. Door mindfulness meditatie te beoefenen cultiveer je dus mindfulness, een staat van zijn die een enorme kwaliteit van leven met zich meebrengt.

Wat is dan die kwaliteit van leven en hoe ontstaat deze? Wanneer je mindfulness meditatie beoefent, kijk je naar binnen in jezelf. Door je ademhaling als anker te gebruiken blijf je zoveel mogelijk in het huidige moment, waardoor je leert te kijken naar je gedachten, emoties en andere innerlijke fenomenen. Je leert jezelf hierdoor steeds beter kennen en ontwikkelt zelfbewustzijn. Je onbewuste gedrag, gewoonten en verslavingen komen steeds meer aan het licht waardoor je niet meer geleefd wordt door je onderbewustzijn, maar steeds meer keuze ontwikkelt in hoe je wilt acteren. Je wordt een steeds bewuster mens, je ontwikkelt steeds meer zelfvertrouwen en je gaat steeds lekkerder in je vel zitten. Op een dieper niveau raak je meer en meer onthecht van materiële zaken. Je gaat meer en meer de illusie van het leven doorzien en beseft steeds meer dat alles continu verandert. Je neemt jezelf niet meer zo serieus waardoor je steeds beter met tegenslagen om kunt gaan en steeds minder egoïstisch in het leven staat.

Voel je dan niet meer je emoties? Kun je dan niet meer, zoals Paulien schrijft, lekker boos worden, een bord kapot gooien en de ruzie daarna met stomende seks goedmaken? ‘Juist wel!’, is hierop het antwoord. Doordat je steeds bewuster wordt van jezelf ga je intenser voelen dan ooit. Intimiteit wordt gemakkelijker, je geniet meer, als je boos wordt is het kort, maar heel krachtig en je raakt angsten en onzekerheden steeds meer kwijt juist omdat je ze leert doorvoelen en loslaten. Je leert genieten van de mooie dingen in het leven zonder je er aan vast te houden en de negatieve zaken van het leven leer je makkelijker te accepteren. Je wordt dus juist meer mens dan minder.

Ik ben het overigens helemaal eens met Paulien Derwoort wanneer ze het heeft over de uitwassen in onze maatschappij. Want, zegt ze, is het niet van de gekke dat het nodig is? Dat we mindfulness nodig hebben om rustiger te blijven en stress te reduceren? We leven in een maatschappij waarin we het normaal zijn gaan vinden constant prikkels en impulsen binnen te krijgen van TV, smartphone en (social) media. We moeten van alles en alles moet top, fantastisch en geweldig zijn. Een belangrijk deel van mindfulness beoefenen is dan ook het leven te versimpelen. Minder te moeten, te genieten van kleine dingen, prikkels en impulsen te verminderen en weer wat ‘normaler’ te gaan leven. Dit geldt voor volwassenen, maar ook zeker voor kinderen. Zelf heb ik bijvoorbeeld geen smartphone meer om wat meer rust in mijn donder te krijgen. Het heeft mijn levens- en meditatiekwaliteit enorm verdiept.

Zo’n dertig jaar geleden ontdekte de wetenschap mindfulness en meditatie. Sindsdien zijn er talloze onderzoeken naar gedaan. Met hele interessante uitkomsten. Zo ontdekte de bekende neurowetenschapper Richard Davidson dat meditatiebeoefenaars veel meer positieve emoties ervaren dan niet-beoefenaars (Davidson et al. (1992) Univerity of Wisconsin). Wetenschapster Sara Lazar deed aan Harvard het nodige onderzoek en ontdekte dat meditatie beoefenaars meer activiteit in de insula laten zien, het hersengebied dat met zelfbewustzijn en empathie geassocieerd wordt (Lazar et al. (2005) Harvard University). Julia Brefczynski-Lewis toonde aan dat de amygdala, een deel van het brein dat stressreacties veroorzaakt, afremt door meditatie waardoor er minder stress ervaren wordt (Brefczynski-Lewis, J. A. et al. 2007). Heleen Slagter van de VU in Amsterdam ontdekte met de attentional blink dat meditatiebeoefenaars meer impulsen kunnen verwerken dan de controlegroepen (Slagter et al., 2007). Bijna maandelijks komen er nieuwe publicaties en meta-analyses bij van wetenschappers die de effecten van meditatie en mindfulness meten. Het gaat hier vaak om kleinschalige onderzoeken (tot 100 deelnemers), maar de aantallen verraden een tendens.

Al die onderzoeken laten het volgende beeld zien: mindfulness en meditatie maken zelfbewuster, empatischer, gelukkiger, ontspannener, veerkrachtiger, stressbestendiger, compassioneler, vriendelijker, rustiger, aandachtiger, communicatiever, sociaal vaardiger, creatiever, optimistischer en vrijgeviger.
Niet voor niets dat steeds meer organisaties zich aan de mindfulness en meditatie wagen. Kijk eens naar Google. Daar werd het Search Inside Yourself mindfulness based emotional intelligence programma ontwikkeld. Google medewerkers, Stanford wetenschappers, meditatieleraren en emotionele intelligentie experts als Daniel Goleman sloegen de handen ineen en ontwikkelden een prachtig programma. Het programma werd uit Google gelicht en een opzichzelfstaande non-profit instituut: Het Search Inside Yourself Leadership Institute (SIYLI) in San Francisco. Deed Google dat om het geld? Om betere prestaties? Nee, het programma werd ontwikkeld door medewerkers met een oprechte wens de wereld te verbeteren. Het is niet voor niets dat het programma ondergebracht werd in een non-profit instituut. Vanuit dit instituut wordt het programma gegeven bij organisaties als SAP, Ford, LinkedIn en vele anderen. Daar verdient Google geen cent aan. SAP heeft zelfs een eigen mindfulness directeur en heeft inmiddels acht interne trainers opgeleid het SAP programma te geven.

Kortom, mindfulness is zo oud als de weg naar Rome. Door het beoefenen van mindfulness meditatie en yoga ontwikkel je het en het helpt je jezelf te optimaliseren. Het kan gebruikt worden als therapie bij burn-out en depressie, zoals in de MBSR programma’s, maar het wordt meer en meer gebruikt om emotionele intelligentie te trainen en de levenskwaliteit te bevorderen. Een scheepslading wetenschappelijk onderzoek onderschrijft de werking en maakt het evidence based en daardoor zetten steeds meer organisaties het in om hun medewerkers te helpen zichzelf verder te ontwikkelen. Ik zeg het wel vaker: “We surfen op een van de eerste golven van een Tsunami die mindfulness heet. Er komt nog veel meer en binnen vijf jaar is het net zo normaal als sporten. Sporten voor het lichaam, mindfulness en mediteren voor de geest”.

Robert Bridgeman is auteur, spreker en internationaal trainer. Hij schreef de boeken: “Start vandaag met lichter leven”, “Start vandaag met mediteren” en “RUST!” (komt uit in september 2015). Robert leefde jarenlang in Azië en onderzocht methoden en technieken ter bewustwording en verhoogde levenskwaliteit bij de bron. Robert werd door wetenschappers van Stanford University opgeleid in hersenonderzoek. Samen met Monique van Leeuwen ontwikkelde hij de Bridgeman methode voor coaches en trainers. Robert is de Nederlandse ambassadeur voor het Search Inside Yourself programma dat binnen Google en Stanford ontstond en geeft mindfulness-, hersen, en emotionele intelligentie trainingen en workshops bij organisaties als SAP, KLM, Phillips, ministeries en gemeenten.